Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA) ve Arizona Üniversitesi’nde vazife yapmakta olan Türk bilim insanı Prof. Dr. Feryal Özel, bilim dünyasında büyük ses getirmesi beklenen Memleketler arası Olay Ufku Teleskobu Projesi’nde de yer alıyordu. Bu proje dahilinde geçtiğimiz nisan ayında Dünya’dan 53 milyon ışık yılı uzaklıktaki Virgo kadro yıldızındaki M87 Galaksisi'nin merkezinde bulunan üstün kütleli bir kara deliğin fotoğrafı halka açık olarak yayınlanmıştı.
Prof. Dr. Özel, AA’ya verdiği röportajda kelam konusu proje ve kara delik fotoğrafının halka açık olarak yayınlanması ile ilgili değerli açıklamalarda bulundu. Tarihin birinci kara delik fotoğrafının elde edilmesi sürecinde çalışan 200 bilim insanından biri olan Prof. Dr. Özel, kara deliklerin görüntülenmesi için 20 yıldır çalışmalar içinde bulunduğunu, dünyanın farklı noktalarına kurulan 8 teleskobu sanal olarak birbirine bağlayarak bir kara delik fotoğrafı elde etmenin nihayet mümkün olduğunu söyledi.
2019'da yayınlanan kara delik fotoğrafı 2018'de oluşturulmuş
Kara delik fotoğrafının birinci sefer Ağustos 2018’de ortaya çıktığını belirten Prof. Dr. Özel, bu fotoğrafı oluşturan dataların 2017 yılında elde edildiğini, fotoğrafın halka açıklanmasının ise Nisan 2019’u bulduğunu lisana getirdi. Kara delik modellermeleri gerçekleştiren Uzay Ufku Teleskobu Bilim Kurulu ve Modelleme ve Tahlil Çalışma Grubu’nun başkanlığını da yürütmekte olan Prof. Dr. Feryal Özel’in açıklamaları şu formda;
“Dünyanın farklı yerlerindeki radyo teleskoplarla elde edilen X-ışını bilgilerini birleştirerek oluşturulan kara delik fotoğrafı, dünyanın 5 kentinde eş vakitli basın toplantılarıyla kamuoyuna duyuruldu. Bilim insanları, duydukları heyecanı anında paylaşmak ister. Alışılmış ki kara deliği 2018 Ağustos ayında birinci gördüğümüzde çok memnun olduk, fakat 2019 Nisan ayına kadar hiç kimseye bir şey söyleyemedik. Zira hem emin olmamız hem de yayınları hazırlamamız gerekiyordu. Birinci kara delik imajını aldığımızı sır üzere saklamak oldukça zordu.”
Kara delik fotoğrafı neden bir simite benziyor?
Kara delik fotoğrafının neden bir simit üzere göründüğünü de açıklayan Prof. Dr. Özel, “Kara deliğin ortasında, ışığın büsbütün yok olduğu kara bir boşluk; etrafında ise gazların daima döndüğü bir kısım bulunuyor. Yer çekiminin tesiriyle bu gazlar, kara deliğe hakikat gidiyor fakat bir taraftan da etrafında dönüyor. Kara deliğin etrafı de bu nedenle parlak görünüyor. Yani etrafı simit, ortasında bir delik var üzere görünüyor.” formunda konuştu.
Einstein tarafından ortaya atılan Genel Görelilik Teorisi’ne nazaran kara deliklerin kainattaki en gizemli ve tuhaf varlıklar olduğunu lisana getiren Prof. Dr. Özel, açıklamalarına şu halde devam etti;
“Kara deliğin görüntülenmesi ile birlikte daha evvel bilim dünyasında bilinmeyen hangi sırrın ortaya çıkarıldığına” ait soruya karşılık Özel, “Bu bir başlangıç diyelim öncelikle. Bundan sonra, bu deneyin başarılı olduğunu gösterdikten sonra olağan ki çok daha evresi olacak.
Gerçekten kara deliklerin özellikleri var mı yok mu sorusunun karşılığını arıyoruz. Şu ana kadar gördüklerimize nazaran, 'gerçekten de ışığın da kaybolduğu bir hacim var. Işığın ortaya çıkamaması demek hiçbir bilginin bize ulaşamaması manasına geliyor. Yani kara delikler, kozmostan bağıntısız ufak adacıklar yaratıyor güya. Bunun doğal ki çok çeşitli testlerini yapabileceğiz artık. Daha evvel daima kara deliğin etrafındaki tesirlerine bakarak ne olduğunu anlamaya çalışıyorduk. Birinci kez bu olay ufkunun varlığını, ışığın yok olduğunu kendi gözlerimizle görebiliyoruz. Doğal ki çok daha farklı şeyler yapabileceğiz bu datalarla.”
Kara delik araştırmaları günlük hayatı nasıl etkiliyor?
Uzayla ilgili keşiflerin dolaylı ya da gecikmeli olarak da olsa günlük hayatı etkilediğini lisana getiren Özel, ameliyatlarda kullanılan lazerlerin ya da akıllı telefonlarda bulunan GPS sistemlerinin buna örnek oluşturduğunu belirterek, “Bundan 100 yıl evvel ortaya konmuş bu teori, artık adres bulmada tüm dünyadaki insanlara kolaylık sağlıyor. Yani temel bilimde karşılaştığımız kavramlar, kesinlikle insanın hayatını ve teknolojiyi bir gün etkiliyor. Fakat bu olmasa bile insan meraklı ve keşfetmekten zevk alan bir yapıya sahip. Büsbütün insan ruhunun keşfinden kaynaklanan bir araştırma.” biçiminde konuştu.
Uzay konusundaki yürütmekte olduğu çalışmalar hakkında da bilgi veren Özel, “Biz grup olarak Einstein'nın teorisinin tam olmadığını kanıtlamaya çalışıyoruz. Yani teori, yer çekimini pek yeterli açıklıyor fakat bir de bizim parçacıkları anlatmakta kullandığımız kuantum mekaniği dediğimiz bir diğer fizik teorisi var ve ikisi birbiriyle örtüşmüyor. Bir yerde birinden birinin değişik bir hali olması gerek ki örtüştükleri bir noktayı bulabilelim. Kara deliklere bakmamızın nedenlerinden biri de bu. Yani kara deliklerde, etrafında hem kuantum mekaniğinin tesirlerinin hem de yer çekiminin çok kuvvetli tesirlerinin olabileceği yerler arıyoruz. Hasebiyle bu daha başlangıç.
Kara delik fotoğrafını elde ettikten sonra biz sayısal olarak çok fazla testini yapacağız bu kanunların. Yani tahminen Einstein'nın teorisinin eksik olduğu bir yer olacak. Onu bulursak olağan ki bizi çok keyifli eder. Einstein, hayatı boyunca kara delik fikrinden nefret ederek yaşıyor. Kara delikler, şayet sahiden teorinin öngördüğü üzere ise nasıl görünüyorlar kısmı çok yeni bir çalışma. Yani son 20 yıllık çalışmalar bunlar. O yüzden yeni yeni bilgiler elde ediyoruz.” biçiminde konuştu.
