Diğer alanlarda olduğu kadar matematik ve geometri üzerine çalışmaları ve buluşlarıyla da tanınan bu bilim insanı, Pi sayısının yanı sıra dünyanın en eski matematik bulmacası unvanına sahip bir bulmaca tasarlamıştı.
İçerdiği biçimlerle bir oldukça göz dolduran ve nasıl çözülebileceğine dair insanların bir epey başını karıştıran bu bulmacayı çözebilir misiniz?
Yunan kökenli olup mide manasına gelen “stomachion” olarak da bilinen bu bulmaca, aslında rastlantısal bir halde keşfedildi.
Archimedes Palimpsest (Arşimet’in Parşömeni) ismiyle bir el yazmasında rastlanılan bu tangram, bilinen en eski matematik bulmacası. Bu rastlantısal fark edilişin sebebi, Arşimet tarafından yazıldığı kelam edilen el yazmasının, 13. yüzyılda bir dua kitabının içinde yer alması ve tekrar tasarlanması.
Yazısı kazınarak ya da silinerek tekrar kullanıma hazırlanmış el yazması manasına gelen Palimpsest’in kullanıma hazır hale gelmesi için, kitabın sayfalarının sökülüp yazılarının temizlenmesi gerekiyordu.
Akabinde ortadan ikiye ayrılıp yan yatırılarak yeni kitabın sayfaları oluşturulurdu. Birebir vakitte dünyanın en eski bu matematik bulmacası, Arşimet Parşömeni’nin son sayfasında yer alıyor.
Alman araştırmacı Constantine Tischendorf, manastırda dua kitabı olarak kullanılan Palimpsest’in alt metninin tek bir eser olduğundan şüphelendi ve çeşitli uzmanlara inceletmek için bu kitaptan bir sayfayı kopardı.
Metinlerde kazınma, silinme, kesilme üzere sorunlar mevcuttu. Neyse ki periyot içinde dijital fotoğrafçılık ve kızılötesi ışın teknolojisi bir nebze gelişmişti ve bu dua kitabı, anlaşılabilecek seviyede okunabildi.
Bu matematik bulmacası, bir öbür ismiyle “Arşimet kutusu”, aslında 14 modülden oluşan bir yapboz.
Bir karenin içine yerleştirilmiş Stomachion’un emeli, bir kare yapmak için 14 yapboz kesiminin kaç farklı halde bir ortaya getirilebileceğini tespit etmek.
Oyunun tam olarak nasıl oynanması gerektiği bilinmese de Arşimet’in diğer kaynaklardaki cümlelerinden yola çıkıldığında, tangramdaki modüllerin hepsi kullanılarak, kaç değişik formda kare oluşturabileceğinin istendiği varsayım ediliyor.
Araştırmacılar, bulmacayı çözebilmek için bir epey uğraştı ve 2003 yılında bu gayretler bir bakıma sonuç verdi. Bu bulmacayı çözmek için yansımalar ve döndürmelerle birlikte toplam 17.152 muhtemel çözüm olduğu tespit edildi.
Arşimet’in, muhtemel yanıtların çeşitliliğini düşünüp düşünmediğini ise hiçkimse bilmiyor.
Fakat kesin olarak bilinen bir şey var ki o da bu bulmacayı çözmenin birçok farklı yolu olduğu.
Bugün bu bulmacanın özgün halini çıplak gözle görmek maalesef mümkün değil.
Arşimet kutusunu anlaşılabilir kılmak için ultraviyole ışık ve çeşitli bilgisayar görüntüleme teknikleri kullanmak gerekiyor.
- Kaynaklar: Vanishing Magic, The Guardian, Math World
