Hiç “celladına aşık olmak” tabirini duydunuz mu? Birtakım beşerler, kendi hayatlarını mahfeden şahıslardan ne olursa olsun vazgeçemezler. Tıpkı zincirler üzere hislerin esiri haline gelirler. Bu esaret durumu ilerledikçe, kendilerini makus duruma düşüren insanlara yakın olmaya başlarlar. Onları giderek anlamaya çalışır, sadakat göstermeye, yardımcı olmaya çalışırlar… Bu duruma bireylerde olduğu kadar toplumun genelinde de yaşanabilir. İşte bu “celladına aşık olma” durumuna Stockholm Sendromu ismi veriliyor. Birinci olarak Psikiyatr Nils Bejerot tanımlandı. Onun çalışmaları, günümüzün en yaygın ruhsal durumunu ortaya koydu.
Stockholm Sendromu, ismini 1973’te İsveç’in başşehri Stockholm’de yaşanan bir olaydan alıyor. 23 Ağustos 1973’te Jan Erik Olsson önderliğinde mahpustan kaçan iki soyguncu, Kreditbanken isimli bankada dört banka çalışanını 131 saat boyunca rehin alır. Olsson, rehinelere o kadar yeterli davranır ki, rehineler ile ortasında duygusal bir bağ gelişmeye başlar. Hatta rehineler polisin bankaya operasyon düzenleyeceğini öğrenip Olsson’a haber verirler. Daha sonrasında da mahkemede Olsson aleyhine söz vermek istemezler ve hatta savunma fiyatı için para toplarlar. İşler bununla hudutlu kalmaz. Olsson, bankadan tahminen parayı çalamadı ancak rehinelerin kalbini çaldı. Rehin alınan Kristin Enmark isimli bir vazifeli, Olsson’un mahpustan çıkmasını bekledi ve içerden çıktığında onunla evlendi.
İlk bu banka soygunuyla ortaya çıkan sendrom çeşitli olaylarda karşımıza çıkmaya devam etti. 1974 yılında Patty Hearst isimli milyoner bayan, bir terörist küme tarafından kaçırıldıktan 2 ay sonra onlarla birlikte bir banka soygunu yaparken yakalandı. Avukatları “Stockholm Sendromu” mazeretini kullandıysa da mahkeme bu savunmayı kabul etmedi ve Hearst’ı mahpusa mahkûm etti. 2001 yılında ise İngiliz gazeteci Yvonne Ridley, Afganistan’da Taliban tarafından kaçırılır. Birinci 11 gün boyunca onlarla hengame eder, yemek bile yemez. İslâm dinini incelemesi kaidesiyle hür bırakıldıktan sonra, İslâm dinine ilgi duymaya başlar ve 2003 yılında tutucu bir Müslüman olur.
Stockholm Sendromu kimlerde görülür ve nasıl gelişir
Her ne kadar Stockholm’deki rehine olayı ile tanınan bir sendrom olsa da Stockholm Sendromu sadece rehine olaylarında görülmüyor. Gündelik hayatın da birçok alanında karşımıza çıkan sendrom, istismara uğramış çocuklar, şiddet gören bayanlar, savaş tutsakları, tarikat üyeleri, baskı altında ilgi yaşayanlar üzere birçok bireyde görülebiliyor. Stockholm Sendromunun gelişiminde temel ögeler kurbanın hayatta kalma içgüdüsü, dış dünyadan soyutlanma ve kaçamayacağını bilme üzere olgulardır.
Başta saldırgan, kurbanı bir köle üzere kullanır ve her istediğini yaptırır. Kurbanın her isteği yerine getirmesi ise hiçbir vakit kâfi gelmez. Zira birebir vakitte onaylanmak da ister ve tüm ruhsal gereksinimlerini kurbanının üzerinde karşılar. Bu süreçte ise kurban ile saldırgan ortasında travmatik bir bağ oluşmaya başlar. Bu süreçte saldırganın yaptığı en ufak yeterlilikler dahi kurbanın gözünde çok kıymetli hale gelir. Sendromun gelişiminde ise dört temel faktörden kelam edilir.
- Hayata karşı algılanan bir tehdit varlığı ve istismar eden kişinin tehdidi uygulayacağı inancı
- İstismar eden şahıstan küçük bir nezaket varlığı
- Dış dünyayla kontağın kesilmesi
- Bulunulan ortamdan kaçılamayacağı algısı
Stockholm Sendromunun Belirtileri Nelerdir?
Sendromun klasikleşmiş belirtilerine baktığımızda ise, kurbanın istismar eden bireye karşı olumlu hisler beslemeye başlaması, yardım etmeye çalışan aile bireyleri, arkadaşlar ve yetkililere olumsuz hisler beslenmesi, vakit zaman istismar edenlere destekleyici davranışlarla yardım edilmesi, istismar eden kişinin mağdura yönelik olumlu hisler beslemesi üzere davranışları görebiliyoruz.
Stockholm Sendromu ile ismi sıkı sık bir arada anılan ve Stockholm Sendromuyla karıştırılan bir başka ünlü sendrom da “Lima Sendromu”dur. Lima Sendromu, Stockholm Sendromunun karşıtıdır. Stockholm Sendromunda rehineler kendilerini rehin alanlara sempati duyarken Lima Sendromunda rehin alanlar rehinelere sempati duyarlar. Lima Sendromu, 1996 yılının Aralık ayında Peru’nun başşehri Lima’da 14 gerillanın Japon Büyükelçiliği’ndeki bir resepsiyonu basarak birçok diplomat, asker ve işadamını dört ay boyunca rehin alması sonucunda ortaya çıkmıştır.
