NASA’nın Kasım 2018’de Mars’a inen InSight aracı, bilim beşerlerine Mars’taki zelzeleleri tespit etme ve izleme yeteneğini kazandırdı. Arazinin yerleşik sismometresi, Nisan ayında birinci sarsıntıları tespit etti ve o vakitten beri araştırmacılar, birkaç düzine potansiyel Mars zelzelesini de kaydetmeye devam etti. Lakin bu Mars sarsıntılarının tabiatı, bilim insanlarının kızıl gezegen hakkında bildiklerini düşündüğü şeyleri biraz değiştirecek üzere görünüyor.
Mars zelzelelerinin en büyük sürprizlerinden birisi, Mars’taki sismik dalgaların Dünya’daki sismik dalgalanmalardan çok Ay’daki sismik dalgalanmalara daha fazla benzediği. Bunun nedeni, muhtemelen Mars’ın yer kabuğunun düşündüğümüzden daha kuru ve parçalanmış olması.
ETH Zürih'teki Mars sismoloji araştırmacısı Simon Stähler, basın açıklamasında “Şimdiye dek Mars kabuğunun Dünya'nın kabuğuna emsal olduğunu varsaydık. Mars zelzelelerinin dalga biçiminin Ay sarsıntılarına benzemesi, bize birinci sefer Mars kabuğunun içsel olarak nasıl yapılandırıldığının bir fotoğrafını veriyor. Şimdiye kadar sadece dışardan bakabildik” dedi.
Sismik aktivitenin incelenmesi, bilim insanlarının Güneş sistemimizde kayalık gezegenlerin nasıl oluştuğunun tarihini bulmasına yardımcı oluyor. Örneğin, Dünya'da sismik dalgaların gezegenin içinde nasıl hareket ettiğini takip etmek, araştırmacıların çekirdeğin boyutunu hesaplamasına katkı sağlar. Mars'taki sismik dalgaları okumak da Mars’ın yer kabuğunun içinin neye benzediği hakkında ipucu verebilir. InSight takımında bir sismolog olan Mark Panning, Business Insider'a “Sismoloji, detayları nasıl elde ettiğinizdir” açıklamasında bulundu.
Tüm sarsıntılar, birebir şekilde gerçekleşmez. Dünya’daki zelzelelerin oluşumu içini yerkabuğundaki tektonik plakaların birbiriyle çarpışması gerekir fakat Mars’ta tektonik bir plaka bulunmaz. Bu yüzden bilim insanları, Mars zelzelelerinin büyük ihtimalle en kayalık gezegenin içinde gerçekleşen daima bir içsel soğutma sürecinden geldiğini düşünüyor. Çekirdek soğudukça malzeme büzüşerek gerilimi arttır. Sonuç olarak kabuk kırılır ve zelzele meydana gelir.
Yeryüzünde, sismik dalgaların kaynağı basitçe tespit edilebilir çünkü yeryüzü, nispeten homojen ve katı kayalardan oluşuyor. Yer kabuğunun içinde su var ve bu da güç emilimi sağlıyor. Bu nedenle dalgalar, daha süratli ölüyor ve sarsıntılar, yalnızca birkaç dakika sürebiliyor lakin Ay’da zelzeleler bir saatten fazla sürebilir. Ay’ın zelzelelerinin bir saatten fazla sürmesinin nedeni ise yer kabuğunun epeyce kuru ve bu yüzden sıkça dağılıyor olması.
Her ne kadar yer kabuğu Ay’a çok benzese bile araştırmacılar, Mars’taki sarsıntıların Dünya’daki sarsıntılara benzediğini düşünüyorlardı zira gezegenlerin yer kabuğunun altındaki özelliklerin benzeri yapıda olduğunu sanıyorlardı. Araştırmacıların bu türlü düşünmesinin nedeni ise Mars’ın bir vakitler bol ölçüde volkanik aktivite ve suya sahip olduğu düşüncesi ancak birinci datalar, bu niyetin yanlış olduğu tarafında. Şimdiye kadar Mars zelzelelerinin uzunluğu, Ay ile Dünya’nın ortalarında bir yerde, yaklaşık 10 ile 20 dakika ortasında sürüyor. Mars’ın ayrıca Ay’dan biraz daha sismik olarak faal olduğu ancak Dünya’daki sismik hareketlenmeye yaklaşamadığı da ortaya çıktı.
ETH Zürih'teki bir InSight sismologunun yaptığı animasyon, InSight grubunun okuduğu farklı dalga tiplerini gösteriyor. Mavi dalgalar, sarsıntı kaynağından süratle yayılan birinci sıçrayan darbelerdir. Sonuç olarak sismologlar, sarsıntı kaynağının ne kadar uzakta olduğunu hesaplamak için ortalarındaki gecikmeyi kullanabilirler. Animasyonun kenarlarına yayılan uzun kırmızı ve beyaz dalgalar, kabuk gerecinden sıçrayan yüzey dalgalarıdır. Araştırmacılar, Mars'ın kabuğunun Dünya'dan daha kuru ve kırılmış olmasını bekliyorlardı lakin bu kadar değil.
Birkaç Mars zelzelesi, kızıl gezegenin sırlarını ortaya çıkarmak için kâfi değil. Panning, “Şimdiye kadar gördüğümüz çok az sayıda aktiflikle yapabileceğimiz en büyük şey, Mars'ın şu anda ne kadar faal olduğunu anlamak. Bu, Mars'ın vakit içinde nasıl geliştiği hakkında çok fazla bilgi veriyor” açıklamasını yaptı.
Aslında Zürih'teki InSight sismolog takımı, sarsıntı ölçeğindeki titremeyi gerçek formda simüle etmek için bu sismik sinyalleri 10 milyon faktöre yükseltmek zorunda kaldı. Bu nedenlerden dolayı InSight grubu, hâlâ gezegenin çekirdeğinden geçen büyük bir zelzele bekliyor. NASA'nın Mars sarsıntılarını ölçümlemek için geliştirdiği simülasyonun görüntüsünü aşağıdan izleyebilirsiniz.
