Ölümsüzlük kavramı, insanoğlunun başlangıcından günümüze kadar gelen en ilgi alımlı kavramlardan biri olarak biliniyor. Son emelimiz olarak gördüğümüz ölümsüzlük kavramı, tarihin neredeyse her anında araştırılan bir mevzu oldu. Simyacılarla başlayan serüven, kendine ölümsüzlük/gençlik çeşmesi üzere efsaneleri de edindi. Yeni araştırmalar sonucunda bu çeşmenin artık bir efsaneden fazlası olabileceği ortaya kondu.
Juan Carlos Izpisua Belmonte isimli bir genetik bilimci, algınızın hudutlarını zorlayacak bir buluş gerçekleştirdi. Izpisua Belmonte, farelerin genlerindeki izleri silerek tüm hücrelerini daha genç bir hale getiriyor. Diğer bir deyişle hücrelerin yaşlandığı bilgisini hücrelerden silerek onları birinci hallerine dönüştürüyor.
(Juan Carlos Izpisua Belmonte)
Bunu bir fare üzerinde deneyimleyen Izpisua Belmonte, bir gün evvel sırt üstü yatarak sözün tam manasıyla ölmeyi bekleyen farenin sürecin akabinde hayat dolduğunu belirtti. Neredeyse gençlik çeşmesinden bir yudum almış olan fare, birkaç gün sonra hücre iflası sebebiyle hayatını yitirdi. Bunun sebebiyse tümörler oldu. Fare, yüksek dozda 'gençlik' almıştı.
Az evvel söylediğimiz cümle sizin için bir mana tabir etmediyse yazının ilerleyen kısımlarında mana söz edeceğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Hususa geri dönecek olursak fareye uygulanan süreç, 'yeniden programlama' isminde bir genetik değişiklikten ibaret. Bedendeki 'epigenetik izler' ismi verilen izleri silerek geni düzenleyen bu sistemle birlikte bir hücreye daha evvelden bir kemik hücresi mi yoksa deri hücresi mi olduğunu bile unutturabiliyorsunuz. Bu süreç, çoklukla kök hücre üretimi için kullanılıyor. Ne hücresi olduğunu unutan hücreler, embriyonik etaplarına geri dönüyor ve istenilen hücre haline gelebiliyor.
Bu sürecin şuurlu ve düzgün bir biçimde kullanılması durumunda hayvanların ve hatta insanların yine programlanabileceğini belirten Izpisua Belmonte, sürecin bir çeşit gençlik çeşmesi olduğunu belirtiyor. Yaşlanmayı hücresel düzeydeki moleküler sapmalar olarak nitelendiren Izpisua Belmonte, entropiyle olan bu savaşı daha evvel hiçbir bireyin kazanmadığının da altını çizdi.
Yeniden programlama konusunun daha evvel klonlama sürecinde de kullanıldığını belirten Izpisua Belmonte, yetişkin bir boğadan klonlanan bir buzağıyı örnek gösterdi. Yetişkin boğa ile birebir DNA'nın sırf tazelenmiş bir halini taşıyan buzağı, öbür bir deyişle tıpkı DNA'ları yaşlanmaya ait sapmalar olmadan edindi.
Izpisua Belmonte'nin bahsettiği süreçse yeni bir birey üretmeden yaşlanmaya ait sapmaları ortadan kaldırmak. Biz yaşlandıkça hücrelerimizin daha verimsiz formda çalışmasına sebep olan sapmalar, yaşlanmamızın birinci sebebi olabilir. Bu sebeple bu epigenetik değişiklikleri tekrar programlamayla birlikte bilakis çevirirsek yaşlanma sürecini de bilakis çevirebiliriz.
Izpisua Belmonte, tüm bu anlattıklarından sonra epigenetik değişikliklerin size sonsuz bir hayatı vadetmediğini, sadece 'son kullanma tarihinizi' biraz daha ertelediğini tabir etti. Kendi açıklamalarına nazaran insan ömür müddetini 35 ila 50 yıl kadar uzatmak için hiçbir mahzur bulunmuyor ve 130 yaşına kadar yaşayacak olan kişinin de şu anda ortamızda olduğuna inanıyor.
(Shinya Yamanaka)
Izpisua Belmonte'nin farelerine yaptığı tedavi, Japon kök hücre araştırmacısı Shinya Yamanaka'nın Nobel ödüllü buluşunu temel alıyor. Yamanaka, 2006 yılında yetişkin insan hücrelerine sırf dört adet protein ekleyerek hücrelerin yeni şekillenmiş embriyolar üzere davranmasını sağladı. Yamanaka faktörleri denilen bu proteinler, hücrelerdeki epigenetik izleri silerek hücreye yeni bir başlangıç imkanı sunuyor.
Bu araştırmalar tıpkı vakitte yeni bir tedavi prosedürünü de ortaya koydu. Araştırmanın sonuçlarına nazaran bir insanın tüm bedeninin gençleştirilebileceğinden bahsediliyor lakin bu sürecin makul dezavantajları da bulunuyor. Bir hücredeki metilasyon izlerini ve öbür epigenom izlerini yüksek dozda silerseniz hücre kendi kimliğini kaybedebilir. Öbür bir deyişle hafızasını büsbütün silmiş olursunuz. Bu boş hücreler de ileride fonksiyonel yeni hücrelere evrilebilir ya da fonksiyonunu büsbütün yitirebilir. Birebir vakitte kendilerini bir kanser hücresi olarak geliştirebilir ve kişinin tümörler geliştirmesine de neden olabilir.
Izpisua Belmonte, farelere daha az dozda yine programlama uygulanması durumunda sonuçların ölümcül olmayabileceğini düşündü. 2016 yılında grup, progeria ile farelerdeki hücreleri kısmen eski haline döndürecek bir usul arayışına girdi. Fareleri, bedenleri içerisinde Yamanaka faktörlerini geliştirmesini sağlayacak formda düzenleyen araştırmacılar, bu süreci denetime almak için bir sistem geliştirdi. Doksisiklin isimli bir antibiyotik erildiği vakit Yamanaka faktörlerini geliştiren fareler, iki farklı kümeye ayrıldı.
Izpisua Belmonte'nin laboratuvarında birtakım farelere istedikleri vakit doksisiklin içeren bir su verildi. Öteki farelere de haftada iki gün boyunca doksisiklin içeren su verildi. Suyu daima tüketen fareler kısa bir müddet içerisinde öldü lakin kısıtlı bir biçimde doksisiklinli suyu tüketen fareler %30 daha uzun yaşadı.
Tüm bedeni gençleştirme fikri şu an için biraz uzak bir ihtimal üzere görünse de yaşlılıkla ilgili olan kimi hastalıkların birkaç sene içerisinde durdurulabileceği düşünülüyor. Yamanaka faktörlerini kullanarak epigenetik izleri silen bilim insanlarının yakın gelecekte bu hastalıkları büsbütün ortadan kaldırabileceği belirtiliyor.
