Son 50 yıldır kimse Ay’a gidemedi. Soğuk Savaş devrindeki çetin ABD – Rusya rekabetinin bir eseri olan Apollo misyonları, yazdığı tarihle hala bir birincisi simgeliyorlar. Her ne kadar ABD ve medya organları Apollo misyonlarını bir kültür milliyetçiliğine dönüştürse de yaşananlar insanlığın başarısı olarak tarih kitaplarında anlatılır.
Özellikle bundan yarım asır evvel gerçekleşen Apollo 11 misyonuna dek, yeryüzünde 400 binden fazla insan çalışmıştı. Her milletten, her ülkeden insanın seferberliğiydi. Evet, öncüsü ABD’nin devlet kurumu olan NASA idi. Lakin ardında yer alan bilimsel ve teknolojik birikim, insanlık tarihi boyunca gelişmişti. 2000 yıl evvel birtakım ulusların taptığı o muazzam gök cismine ayak basmak, yalnızca uzayda değil akıllarda da kimi araların kat edilmesini sağladı.
Aşağıdaki iki mühendise düzgün bakın. Onları birinci kere görüyor olabilirsiniz. Solda Arsev Erarslan, sağda ise İsmail Akbay var. Pekala kim bu adamlar? Dahası NASA’da ne işleri var?
Herhalde bugün, yolda dediniz yaşında birisi karşınıza çıkıp “Ben NASA’nın Apollo 11 misyonunda kullandığı yazılımları geliştirdim” dese çok ciddiye almazsınız. Lakin o kişi Arsev Eraslan ise inanmanızda yarar var. Babası Türkiye’nin birinci uçak mühendisi Necdet Erarslan olan Arsev Beyefendi, Türkiye’de makine mühendisliği eğitimi aldıktan sonra 1959 yılında ABD’ye gidiyor. ABD’de yüksek lisans ve doktorasını yaptıktan sonra NASA’da yazılımcı olarak çalışmaya başlıyor.
Gelelim İsmail Akbay’a. Liseyi Haydarpaşa’da okuduktan sonra üniversite eğitimi için ABD’ye giden İsmail Beyefendi, 1956’da Tennessee Üniversitesi’nden genç bir fizik mühendisi olarak mezun oluyor. Okurken tanıştığı Dr. Wernger Von Braun, genç İsmail’i NASA’nın Marshall Uzay Merkezi’nde çalışmaya davet ediyorlar. Akbay, burada Saturn V roketinin F1 motorunu geliştiren takıma dahil oluyor. Saturn V, Apollo misyonlarında kullanılan roketin ta kendisi oluyor.
Her iki ismin de öyküsüne Apollo 11’i anbean yaşarken anlatacağız. Artık kaldığımız yerden devam edelim.
Dünya’da soğuk, uzayda sıcak savaş ve Apollo Projesi:
25 Mayıs 1961’de periyodun ABD Lideri John F Kennedy, şimdi 3 yıl evvel kurulmuş olan devlete ilişkin Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi’ne ya da İngilizce isminin kısaltmasıyla NASA’ya bir vazife verir: “1970 yılına kadar mürettebatlı bir sefer ile Ay’a ulaşmalı ve Dünya’ya dönmeliyiz.”
Bu vazifenin gerisinde Sovyetlerin uzay çalışmalarında yaşanan gelişmeler büyük tesir sahibidir. Uzaya giden insan imali birinci uydu Sputnik-1, Sovyetler tarafından 4 yıl evvel fırlatılmıştır. Ayrıyeten Sovyetler, pek çok devlet sırrı üzere uzay çalışmalarını da saklı kapaklı yürütmekte, muvaffakiyete ulaştıkları projeleri dünyaya duyurmaktadır. Bu durum ABD’yi köşeye sıkıştırınca, tesirli bir kütle çekim alanına sahip en yakın gök cismi için yarış başlar. ABD, Ay’a Sovyetler’den evvel ulaşmak zorundadır.
1967’ye kadar teorik çalışmalar tamamlanır ve 1967’den itibaren NASA, projeyi alanda uygulamaya koyulur. 13 gelişmiş testin akabinde hâlâ tarihin en büyük ve en güçlü roketi olan Saturn V birinci kez uzaya gönderilir. Bu roketin motorunu tasarlayan grupta Türk mühendis İsmail Akbay da yer alır. Apollo 1, misyonu sırasında fırlatmadan çabucak sonra çıkan yangın sonucunda, bütün astronotlar hayatını yitirir:
Ağır bir ders alan NASA, Apollo 7 sistemini geliştirene kadar beşerli misyon yapmaz. Sonrasında Apollo 8, 9, 10 ve 11’de etap kademe evvel insansız, sonra beşerli vazifeler gerçekleştirilir. Örneğin birisinde Ay’a inecek modül uzaya gönderilir, başkasında Ay yörüngesinde duracak modül. Her bir fırlatmada bir 48 bin ton yükünde, 110 metre yüksekliğinde bir Saturn V roketi çöp olur.
Apollo 11'in misyon planı (En kısa haliyle):
Yapılması gereken şeyler aslıdna hayli kolaydır. Ay uçuşunun ana amacı birinci insanı Ay’a ulaştırmaktır. Ek olarak sinyallerin Dünya’ya iletilmesi için bir TV kamerası götürülecektir. Bunun haricinde güneş rüzgarlarını ölçümlemek, Ay’daki yer titreşimlerini denetim etmek, Ay yüzeyinden örnekler toplamak üzere kolay misyonlar için ekipmanlar da yer alacak. Tüm bunlar yüzeye inecek Eagle isimli modül içinde iki astronot ile birlikte götürülecek. Bir astronot ise bu sırada Columbia isimli modül ile Ay’ın görüngesinden misyonun teknik ayrıntılarını yürütecekti.
Modüller birbirlerine bağlı biçimde Saturn V roketinin ucuna yerleştirilecek, roket modülleri uygun açı ve süratle atmosferden çıkartıp Ay’a yanlışsız gönderecekti. Ay’a ulaşmak ise tam bir eziyetti. Astronotlar, 4 gün boyunca modüllerin içinde Ay’a yanlışsız sürüklenecekti. Ay yörüngesine ulaşıldığında yere inecek modül ayrılacak ve yüzeye iniş yapacaktı.
Astronotlar Neil Armstrong ve Buzz Aldrin, kalabildikleri kadar Ay yüzeyinde kalacaklardı. Her şey tamamlandığında Eagle modülüne dönüş yapacaklar ve yörüngede tekrar Columbia ile birleşip motorları ateşleyeceklerdi. Dönüş yolu da gidiş kadar tehlikeli 4 günlük müddetten oluşacaktı.
16 Temmuz 1969… Kennedy Uzay Merkezi, Florida, ABD. Dünya üzerinde 1,5 milyar insan canlı yayınları takip ediyor ve 10, 9, 8, 7,…
Görev kumandanı Neil Armstrong; Eagle modülü pilotu Buzz Aldrin, Columbia modül pilotu Michael Collins, Saturn V roketinin ucunda dakikalar içerisinde uzaya ulaştılar. Modüllerin bulunduğu kapsül, yeryüzünden 114 kilometre yükseklikte 110 metre uzunluğundaki Saturn V roketinden ayrıldı.
75 saat 50 dakikada yaklaşık 396 bin kilometre yol kat eden Apollo 11 modülleri, 19 Temmuz’da Ay yörüngesinde olaştı. Yörüngede 1 gün boyunca hazırlıklarını sürdüren astronotlar, 20 Temmuz’da modülleri birbirlerinden ayırdılar. Nispeten daha küçük olan Eagle modülü, komutanın yürütüldüğü Columbia’nın gövdesinden ayrıldı. Denetimli bir formda 3,5 saat boyunca alacaktı…
….O sırada Dünya’da… ABD’nin Tennessee eyaletinde bir mesken. Bir küme bilim insanı TV başında heyecan içerisinde. Şok olan spiker: “Astronot Armstrong’un bilgisayarı bozuldu, Ay’a iniş yapamayacak!”
Saatlerdir devam eden heyecan, yerini telaşa ve dehşete bıraktı. Odadaki sessizliği bölen bir ses “Telaşa gerek yok, Neil modülü Ay’a indirebilir. Bilgisayarının bozulma ihtimaline karşı aracı manuel olarak denetim edebilmek için 1,5 boyunca pratik yaptı” deyince herkes şaşkına döndü. Birebir ses “Ben Arsev Eraslan, NASA’da Apollo 11’in yazılım ayağında çalışıyorum” dedi. Tahminen de canlı yayını takip eden 1,5 milyar insanın en sakini yeniden Eraslan’dı.
Arsev Beyefendi haklı çıktı, saatler süren iniş evresinin akabinde Armstrong ve Aldrin’i taşıyan modül, Ay yüzeyine başarılı bir halde indi:
Görev, olağan mühletinin 6 saat önünde seyrediyordu. Armstrong ve Aldrin, 6 saat boyunca Ay yüzeyine çıkmak için Eagle modülü içindeki hazırlıklarını tamamladılar… ve o tarihi anlar:
“Benim için küçük, insanlık için büyük bir adım”
Buzz Aldrin, Armstrong’dan 20 dakika sonra Ay yüzeyine inmek üzere modül ayrıldı. artık Ay yüzeyinde iki insan vardı. TV yayını için getirilen kamera 30 metre uzaklığa yerleştirildi. Astronotlar, vakit kaybetmeden deneyler için getirilen düzenekleri kurmak zorundaydılar. Konutlarından, ailelerinden ve yaklaşık 4 milyar insanın yaşadığı Dünya isimli bir gezegenden, 396 bin kilometrelik uzaklıkta iki canlı merakını gidermeye çalışıyordu. Armstrong ve Aldrin, Ay yüzeyinde tam 21,5 saat geçirdiler.
Attıkları her adım kameralar tarafından naklen Dünya’ya aktarıldı. milyonlarca insan bu yayınları anlık olarak takip etti. Tekrar modüle dönerken artlarında bıraktıkları beyaz bir çuval bulunuyordu. Bu çuvalın içerisinde 73 ülkenin şerefiye iletileri, Apollo 1 vazifesinde ölen astronotların külleri, Apollo 11 mürettebatı ve Richard Dixon imzalı bir plaka, NASA yöneticilerinin isimlerini içeren bir disk bulunuyordu. O diskin içerisindeki imzalardan birisi de Türk mühendis İsmail Akbay’a aitti.
O çuval ve birinci tarihi adımların izleri hala Ay yüzeyinde duruyor:
Armstrong ve Aldrin, Eagle modülüne yine giriş yaptıktan sonra 7 saatlik uyku planını uyguladı. Geriye dönmek daha zahmetliydi. Eagle modülünü Ay yüzeyinden ateşleyip yörüngede Columbia ile yine bir ortaya gelmeleri gerekecekti. Her adım başarılı bir biçimde gerçekleştirildi ve Eagle’ın yörüngee ulaşması 4 saati buldu. İşte bu birleşmeyi sağlayan bilgisayarların yazılımı da şahsen Türk mühendis Arsev Eraslan tarafından geliştirilmişti. Kendisi Armstrong, Aldrin ve Collins’in Dünya’ya geri dönmesini sağlayan dehalardan birisiydi.
21 Temmuz’da Ay yörüngesinden ayrılan modüller, Dünya’ya ya gerçek hesaplamaları yapılan doğrultuda ilerlemeye başladılar. Dönüş seyahatinin kıymetli bir kısmını Eraslan’ın geliştirdiği bilgisayar yazılımları üstlendi. Astronotlar, dönüş sırasında 10 saat uyudular. 22 Temmuz’dan 24 Temmuz’a kadar modüllerin içerisinden iki canlı yayın daha yapıldı.
Yuvaya dönüş:
Apollo 11 modülleri için son ve en kritik basamak Dünya atmosferine girişti. Çünkü en ufak bir açı kusuru bile modülün binlerce dereceye ulaşıp alevler içerisinde kalmasına neden olabilirdi. Her şey tekrar yolunda gitti. Onlarca denemenin akabinde alınan derslerle gerçekleştirilen Apollo 11 vazifesinin son evresi, modüllerin Pasifik Okyanusu’na paraşütle iniş yapmasıyla son buldu.
Apollo 11 misyonu toplamda 195 saat 18 dakika 35 saniye sürmüştü. Tarih, yalnızca 1 hafta içinde, tahminen de en büyük bilim başarısıyla süslendi. Lakin o 1 haftanın arkasında binlerce yıllık merak yatıyordu. Bir vakitler Güneş’e ve Ay’a yaratıcılık bahşeden insan aklı, artık uzayın derinliklerini keşfetmeye hazırdı.
Peki Arsev Eraslan ve İsmail Akbay ne yaptı?
Arsev Eraslan, Apollo vazifesine başarılı katkılarından sonra ABD’deki nükleer santrallerin etrafa tesirini azaltmak için bilgisayarlar programladı. Olurda insanlık tekrar Ay’a sarfiyat ve bu sefer daha uzun müddetler kalırsa diye yapılan Ay’da kristallerden mücevherler üretmek için yazılımlar üretti. Eraslan bugün aşina olduğumuz “3B yüz algılama teknolojisinin” mucidi oldu. Bu teknoloji günümüz akıllı telefonlarında kendisine yer buldu.
Eraslan NASA’da çalışmaya devam etti. ABD’deki üniversitelerde geleceğin astronotlarına profesör unvanı ile dersler verdi. Arsev Beyefendi, şu anda 82 yaşında Türkiye’de hayatına devam ediyor.
İsmail Akbay’ı ise ne yazık ki 2003 yılında ABD’nin Huntsville kentindeki konutunda çıkan feci yangında kaybettik. NASA’da 12 yıl üst seviye yöneticilik olmak üzere tam 31 yıl vazife yaptı. Devir periyot Türkiye’ye gelerek gençleri uzaya yönlendirdi. 2000 yılı Haziran ayında İzmir’in Gaziemir ilçesinde yapılan Uzay Kampı Türkiye’nin açılışına katıldı, vefatına dek bu kamptaki çalışmaları yakından takip etti. İsmail Beyefendi, Türkiye’de “İnsanlığın Ay’a ulaşmasını sağlayan Türk köylüsü” olarak anılmıştı. Zira kendisi Bursa’nın Mudanya ilçesine bağlı Zeytinbağı köyünde doğmuş ve hayatına, her duyduğumuzda göğsümüzü kabartan öyküler sığdırmıştı.
Peki ya Neil Armstrong, Buzz Aldrin ve Michael Collins? Yaptıkları Türkiye ziyareti büyük olay yarattı:
Hazır Türkiye’ye gelmişken, daha evvel tarih kitaplarından okudukları birinin huzuruna da çıktılar:
Ay’a ayak basan birinci insan Neil Armstrong, uzun yıllar NASA’da vazife yaptıktan sonra 2012’de ömrünü yitirdi. 88 yaşındaki Michael Collins ve 89 yaşındaki Buzz Aldrin ise ABD’de hayatına devam ediyor.
SON.
Kaynaklar: Tolga Aydoğan, NASA.
