Dünyanın manyetik alanı ömrü boyunca birkaç kere yer değiştirdi; kuzey güney oldu, güney de kuzey. Lakin bu değişikliğin nasıl gerçekleştiği büyük ölçüde gizemini koruyor. Bilim insanları manyetik değişimin yaklaşık 773.000 yıl evvel gerçekleştiğini biliyorlar; ancak gezegenimizin çekirdeğinde değişimi meydana getiren şeyin tam olarak ne olduğu bilmiyorlar. Ama yapılan yeni bir çalışma, altta yatan sebebi açıklığa kavuşturabilir. Zira çalışmada manyetik değişimin sanıldığından çok daha uzun bir müddette gerçekleştiği ortaya çıktı.
Bugün Science Advances'te yayınlanan makalelerinde, Wisconsini-Madison Üniversitesi’nden Brad Singer ve meslektaşları, Dünya’nın son manyetik değişiminin yaklaşık 22.000 yıl sürdüğünü hesapladı. Evvelki çalışmalar olayın 4.000 ila 9.000 yıl ortasında sürdüğünü öne sürüyordu. Ortaya çıkan yeni sayı, değişimin düşündüğümüzden daha karışık bir olay olduğunu da gözler önüne seriyor.
Ekip hesaplamayı yapmak için, Matuyama-Brunhes tersyüzümü olarak isimlendirilen evvelki manyetik değişimin datalarından yararlandı. Bulunan kanıtlardan biri lavlarda mevcuttu. Lavlarda bulunan demir zengini mineraller, lav sertleşmeden evvel Dünya’nın manyetik alanıyla tıpkı hizaya gelir. Araştırmacılar da lavda bulunan argon izotoplarını inceleyerek lavın katı hale gelmeden evvel nasıl bir manyetik alanda bulunduğunu ortaya çıkarırlar ve tarihini bulabilirler.
Bulgular, Dünya’nın manyetik alanının yaklaşık 795.000 yıl evvel çökmeye ve jeomanyetik seyahat olarak bilinen şeyi yaşamaya başladığını gösterdi. Son yaşanan jeomanyetik seyahat olayı (Laschamp olayı) yaklaşık 41.000 yıl evvel gerçekleşti. 784.000 yıl evvel yavaşça güzelleştikten sonra, gezegenin alanı tekrar çöktü ve nihayetinde 11.000 yıl sonra kutupları değiştirdi. Bu değişim 4.000 yıl sürdü.
Bazı bilim insanları bu türlü bir değişimin yakın olduğunu söylüyor. Bu türlü bir değişimin sonuçları da Dünya üzerinde epey büyük olacaktır. Bir jeomanyetik seyahat ya da manyetik değişim sırasında manyetik alan kıymetli ölçüde zayıflar ve çok daha fazla kozmik ışının gezegenin yüzeyine ulaşmasına müsaade verir. Uzaydan gelen bu güç parçacıkları şayet yüzeye çok fazla ulaşırsa Dünya’daki hayata ziyan verebilir. Ayrıyeten, yörüngedeki uydular hassas elektroniklerini korumak için gezegenin manyetik alanına sahip olmayacaklarından kozmik ışınlara daha hassas hale gelecekler. Münasebetiyle ziyan görecekler. Yani Dünyamızda bulunan iki kutup bize bir kalkan oluyor.
Manyetik değişimin tarihini belirlemek Dünya’nın çekirdeğinde neler olup bittiğini de ortaya çıkarabilir. Singer bunu şöyle açıklıyor:
“Belki de manyetik değişimi sağlamak için manyetik alan kuvvetini birkaç bin yıl boyunca zayıflatmak gerekiyor, zira iç çekirdek katı haldedir. Şayet sıvı haldeki dış çekirdeğin manyetik alanını devre dışı bırakırsanız, iç çekirdekte bulunan manyetik gücün dışa çıkması birkaç bin yılı alacaktır.”
Ancak, Singer’ın bulgularıyla herkes tıpkı fikirde değil. CEREGE'den Nicolas Thouveny, okyanus tabanından alınan tortu çekirdeğinden elde edilen ispatların, manyetik değişimin en fazla 8.000 yıl sürdüğüne işaret ettiğini söylüyor. Üstüne, lavların sağlam vakit dataları sunmadıklarını da ekliyor.
Ancak Singer, lav akışı datalarının öteki gözlemlerde doğrulandığını söylüyor. Hatta Thouveny ve meslektaşlarının, manyetik değişimden evvelki devri dikkate almayı başaramadığını öne sürüyor:
“Bulgularımız açıkça bu kısa periyoda kadar süren 22.000 yılda, dış çekirdek dinamolarının hayli istikrarsız hale geldiğini ve 773.000 yıl evvel iki sefer kutupları bilakis çevirmeye çalıştığını açıkça gösteriyor.”
Gelecekte, daha fazla data tahlili ve çekirdeğimiz hakkında yapacağımız keşifler, zamanlamayı hesaplamamıza yardımcı olacaktır. Hatta tahminen de bu keşifler bize gezegenin manyetik alanının bahtını de çizecektir. Lakin günümüzde bile bu çalışmalar epey yavaş ilerliyor zira iç çekirdeğe kadar inmek hayli güç. Hasebiyle çekirdekten yüzeye çıkmış malzemeleri inceliyoruz.
