Tozlar, Mars misyonlarında kıymetli bir yer kaplıyor. NASA, astronotlar gezegene iniş yapmadan evvel toz parçacıklarının ne kadar sıklıkla atmosferi doldurduğunu ve iniş yapacak astronotları nasıl etkileyeceğini anlamak zorunda.
Mars’ta 2018’in yaz aylarında meydana gelen toz fırtınası, haftalar boyunca Güneş’i kapattı ve Opportunity aracının servis dışı kalmasına sebep oldu. Tıpkı vakitte bu kum fırtınası, görülmemiş bir fırsat da sundu. Mars’ın yüzeyinde bulunan 8 uzay aracı birinci sefer bir kum fırtınasını seyretti.
Dünyanın birçok yerindeki bilim insanı hâlâ dataları inceliyorlar. Lakin elde edilen birinci raporlar, devasa kum fırtınalarının, gezegenin antik suyunu, rüzgarını, iklimini nasıl etkilediğini ve gelecekteki hava durumu nasıl etkileyeceğini gösteriyor.
Mars’ta kum fırtınaları epeyce sık görülüyor. Hatta kızıl gezegendeki birinci kum fırtınası 1971’de Mariner 9 uzay aracıyla görüntülendi. O günden sonra ise devasa ölçekteki kum fırtınaları 1997’de iki defa olmak üzere 1982, 1994, 2001, 2007 ve 2018’de gözlemlendi.
Bilim insanları, milyarlarca yıl evvel Mars’ta ırmaklar, göller ve hatta okyanuslar bulunduğuna dair birçok ispata sahip. Kuruyan ırmak yatakları, antik kıyı şeritleri ve gezegenin tuzlu yüzeyi, gezegende bir vakitler su bulunduğunun en büyük delilleri. Pekala, bu kadar su nasıl ve neden ortadan kayboldu? NASA’nın Mars su uzmanı Geronimo Villanueva, global kum fırtınalarının bu soruya bir yanıt verebileceğini düşünüyor.
Villanueva ve grup arkadaşları, ESA ve Roscosmos’da, güçlü global kum fırtınalarının, su buharını olması gerekenden (20 km) daha yüksek irtifalara (80 km) çıkardığını kanıtlamak için çalıştı. NASA’nın Mars Reconnaissance Orbiter aracı misal bir fenomeni 2007 yılında da gözlemlemişti.
Küresel kum fırtınaları, gezegenin su döngüsüne müdahale etmiş, H2O’nun ağırlaşmasını ve yüzeye tekrar düşmesini engellemiş olabilir. H2O, Dünya’da yağmur ve kar olarak yüzeye geri düşüyor tahminen bu süreç milyarlarca yıl evvel Mars’ta da birebirdi.
Yüksek irtifalara çıkıldığında, Mars atmosferinin bilhassa seyrek olduğu yerlerde, güneş radyasyonları kolaylıkla su moleküllerine nüfuz edebilir ve bileşenlerini uzaya hakikat uçurabilir. Villanueva ve grup arkadaşları, 10 Nisan’da Nature mecmuasında yayımlanan araştırmalarında, ExoMars Trace Gas Orbiter’ı kullanarak yükselen su buharına dair ispat bulduklarını söyledi.
Rüzgar hortumları, Mars’ta epeyce sık görülen bir tabiat olayı ve güneş gücüyle çalışan uzay araçlarında biriken tozları temizleme konusunda da epey yararlı. NASA’nın atmosferik bilimcilerinden Scott Guzewich, global kum fırtınalarının rüzgar hortumları üzerindeki tesirini anlamanın, gelecekteki Mars vazifeleri için epeyce değerli olduğunu söylüyor.
